Laat je korte fietsbroek je er niet van weerhouden om een echte flandrien of flandrienne te worden

Ik hoop dat onze Vlaamse lezers het ons niet kwalijk nemen dat we een van hun eigen termen gebruiken om een van onze producten naar te vernoemen. Nou, het is in elk geval een fave en klassieke korte fietsbroek, echt bijzonder flandrien, helemaal zwart met een klein wit Siroko logo. Maar laten we eerst eens kijken wat een flandrien of flandrienne eigenlijk is zodat we onze excuses kunnen aanbieden aan de Vlamingen. 

De eerste die de term flandrien gebruikte als verwijzing naar een wielrenner was de sportjournalist Karel Van Wijnendaele (echte naam Carolus Ludovicus Steyaert). Hij deed dat in het begin van de 20ste eeuw, eerst in plaatselijke kronieken, later in een krant die Sportwereld heette. Voor Van Wijnendaele was een flandrien een aanvallende wielrenner, fysiek sterk, met een onuitputtelijk doorzettingsvermogen en mentaal uithoudingsvermogen. Carolus’ hardvochtige jeugd, waarin hij rijke Franstalige gezinnen bediende om zich voedsel te kunnen veroorloven, vormde zijn kijk op het karakter van de flandriens. Zoals hij schreef in 1942: “Het meesterschap van de Vlamingen over de Fransen vloeide voort uit het feit dat zij kinderen waren van mensen die moesten zwoegen om te overleven. […] Daarom zouden wij nooit opgeven. […] Als het leven te gemakkelijk is voor kinderen, kunnen ze niet zuinig en streng genoeg opgevoed worden!”

Franstalige verslaggevers daarentegen deelden zijn mening over de flandriens niet. Zij beschreven hen als wilden, vanwege hun agressieve en schunnige gedrag tijdens wedstrijden. Zij werden waarschijnlijk sterk beïnvloed door de slechte reputatie van de flandriense seizoenarbeiders die in het begin van de 20e eeuw uit Oost- en West-Vlaanderen trokken om in Wallonië en Noord-Frankrijk te werken. Dit detail is van cruciaal belang. In die tijd was een flandrien niet gewoon iemand die in Vlaanderen geboren was. Een flandrien was een Vlaming die geboren was in Oost- of West-Vlaanderen, twee van de vijf provincies die samen het huidige Vlaamse gewest vormen, maar historisch gezien de centrale kern van het vroegere Graafschap Vlaanderen.

De historische context speelt ook een belangrijke rol. We staan aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog, waarin symbolen, culturen en naties worden verheerlijkt… Daarom waren zij die voor de Franstaligen wilden waren, voor Karel Van Wijnendaele helden, de belichaming van het Vlaamse volk: arm, maar sterk en met een onbreekbare wilskracht.

In diezelfde tijd was het fietsen in opmars, niet alleen als populair vervoermiddel, maar ook als middel om in het levensonderhoud te voorzien, dankzij wielerwedstrijden. Voor veel jonge flandrien, voorbestemd tot een leven van hard werken, was het een kans om te ontsnappen. Een van hen was Cyrille van Hauwaert. Geboren in Moorslede (West-Vlaanderen) werd hij tweede in de Parijs-Roubaix van 1907 en twee weken later won hij de Bordeaux-Parijs. Het jaar daarop won hij Milaan-San Remo en veroverde hij de Hel van het Noorden. Rijk en beroemd, werd hij een idool en een rolmodel voor veel van zijn landgenoten. In die tijd moesten aspirant-wielrenners echter Vlaanderen verlaten om aan wedstrijden deel te nemen, omdat de Vlaamse regio nog niet was uitgegroeid tot het bolwerk van wielerwedstrijden zoals we dat vandaag kennen.

Dit werd gedeeltelijk opgelost door de eerste Ronde van België (Baloise Belgium Tour) die in 1908 werd gehouden en vooral door het eerste Kampioenschap van Vlaanderen (Koolskamp Koerse) dat eveneens in 1908 werd gehouden. Het is geen toeval dat op dezelfde dag dat de editie van 1912 van deze puur Vlaamse wedstrijd werd gehouden, de eerste editie van Sportwereld – waarin Van Wijnendaele werkte – verscheen. Het gebeurde enkele maanden nadat Odile Defraye, een echte flandrien geboren in Roeselare (West-Vlaanderen), de Ronde van Frankrijk had gewonnen. Dit werd de drijvende kracht achter de eerste Ronde van Vlaanderen, gehouden in 1913 en georganiseerd door de krant Sportwereld,  met Leon Van den Haute aan het roer. Het doel was, naast de verkoop van kranten, de Vlaamse trots te verspreiden en te verheerlijken. 

324 kilometer, met de start in Gent en aankomst in Mariakerke, door Sint-Niklaas, Aalst, Oudenaarde, Kortrijk, Veurne, Oostende, Roeselare… allemaal zonder Oost- en West-Vlaanderen te verlaten, en zonder de typische kasseienklims die de wedstrijd nu kenmerkt. De winnaar was flandrien Paul Deman, wiens levensverhaal naast zijn wielercarrière zo in een spionagefilm zou passen. 

De opkomst was laag en dat gold ook voor het niveau van de wedstrijd. Hoewel Deman bij het Franse Automoto-team reed, beschuldigde Van Wijnendaele de Franse teams ervan hun Belgische renners uit de wedstrijd te weren. Feit is dat grote Belgische wielrenners uit die tijd, zoals Marcel Buysse, die net derde was geworden in de Tour de France en zes etappes had gewonnen met de Franse ploeg Alcyon-Soly, of de eerder genoemde Defraye en van Hauwaert, niet deelnamen aan de eerste editie. 

Het jaar daarop luisterde Marcel Buysse niet naar de aanwijzingen van zijn team en won de tweede editie. Zien hoe hun grote idolen niet alleen in Frankrijk, maar ook in eigen land wonnen, was een grote opsteker voor de flandriens en de Vlaamse trots. Daarna moesten er vijf zware en wrede jaren overheen gaan voor de wielrenners weer mee konden doen. Na het einde van de Eerste Wereldoorlog is de Ronde van Vlaanderen nooit gestopt, zelfs niet tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Ronde van Vlaanderen heeft in de loop der jaren heel wat veranderingen, moeilijkheden en controverses gekend, tot ze werd wat ze vandaag is: het belangrijkste internationale sportevenement van het jaar in België en vooral in Vlaanderen (in 2014 haalde de uitzending van de wedstrijd een marktaandeel van 71% in Vlaanderen).

Hoewel sommige wedstrijden al eerder bestonden, heeft het racecircuit zoals we dat nu kennen zich geleidelijk aan ontwikkeld. Van de kleine lokale wedstrijden tot de grote klassiekers en semi-klassiekers, inclusief de overvolle kalender voor veldritten. En daarnaast een veelheid aan lokale groepen, fanclubs, professionele ploegen… Wielrennen werd dé sport van de Vlamingen. Voornamelijk omdat de flandriens vanaf het begin opvielen en wonnen, wat voor geweldige berichtgeving zorgde en kranten verkocht zoals de Sportwereld of Het Nieuwsblad, en een gespreksonderwerp werd op straat en op het werk.

Als we terugkijken naar de geschiedenis van de grote wielerwedstrijden zouden we Vlaamse namen vinden als Lucien Buysse, Marcel Kint, Jef Scherens, Briek Schotte, Fred De Bruyne, Rik I (Rik Van Steenbergen), Rik II (Rik van Looy, The Emperor of Herentals), Roger De Vlaeminck, Freddy Maertens, Lucien Van Impe, Eddy Merckx, Johan Museeuw…. En zo kunnen we nog wel even doorgaan, maar alleen al deze wielrenners verklaren waarom wielrennen in Vlaanderen meer is dan een sport alleen.

Wielrennen maakt deel uit van de Vlaamse cultuur, voor velen is het bijna een religie, met alles wat daarbij komt kijken. Maar het is ook een business geworden die internationaal gepromoot moet worden om winst te maken. Dat kan ook niet anders in een van de meest welvarende regio’s van Europa. Dit leidt tot spanningen tussen orthodoxen en onorthodoxen over kwesties waarin sport en cultuur met elkaar verweven zijn, zoals de discrepanties in het gebruik van begrippen. De term flandrien werd eerst alleen gebruikt voor wielrenners die in Oost- of West-Vlaanderen geboren waren, vervolgens voor alle Vlaamse wielrenners, vervolgens voor elke wielrenner die in België geboren was, en toen de Flandrien van het Jaar award werd opgericht in 2003, kozen de mensen voor de Italiaanse wielrenner Paolo Bettini. Als Karel Van Wijnendaele nog had geleefd, zou zijn column in Het Nieuwsblad ongetwijfeld meer stof hebben doen opwaaien dan de column van Patrick Lefevere.

Misschien dacht Carolus dat zijn landgenoten superieure mensen waren en dat geen enkele wielrenner buiten Vlaanderen de kenmerken van een echte flandrien zou hebben. Hij had het mis. Wielrennen zit vol met vechters. Wielrenners van over de hele wereld die, ongeacht de omstandigheden, niet opgeven, aanvallen, ongelooflijk veel kracht gebruiken en evenveel mentaal als fysiek uithoudingsvermogen hebben. Vlamingen die van wielrennen houden, ongeacht nationaliteit, zijn zich daar terdege van bewust. Het wijdverbreide gebruik van de term flandrien om wielrenners als Bettini of Cancellara te omschrijven is geen belediging voor hen, maar juist het tegenovergestelde. Het verheerlijkt en verheft de geest van de flandrien. Daarom zullen wielrenners van over de hele wereld blijven afreizen naar Vlaanderen, in een poging om zich een weg te banen naar het profwielrennen. Net zoals een jonge Amerikaanse renner in het begin van de jaren ’80 deed om te bewijzen dat hij niet alleen over een spectaculaire “motor” beschikte, maar ook over doorzettingsvermogen beschikte. Drie jaar later werd hij de eerste niet-Europese wereldkampioen en in 1986 deed hij hetzelfde door zijn eerste Ronde van Frankrijk te winnen. Je hebt vast al van hem gehoord, het is Greg LeMond.

Laten we nu een stap verder gaan. De wielerwereld zit vol met vechtersbazen, dus elke fietser kan een flandrienne of een flandrien zijn. Iemand die na zijn werkdag op de fiets stapt en een intervaltraining doet, wetende dat hij de volgende dag vroeg op moet staan om naar zijn werk te gaan. Iemand die besloten heeft in vorm te komen en begint te fietsen, het gevoel heeft dat zijn hart op het punt staat te ontploffen bij elke beklimming, maar niet opgeeft en binnen een paar weken al in staat is dezelfde beklimming te doen en tegelijkertijd te praten. Iedereen die de uitdaging aan wil gaan. En als dat nog niet genoeg is en je wilt nog meer flandrien worden, is er de Flandrien Challenge. Rijd de 59 segmenten met de beroemdste berg- en kasseistroken van Vlaanderen in 72 uur en je naam zal in steen worden gegraveerd in de hall of fame van het Centrum van de Ronde van Vlaanderen. We weten niet wat Van Wijnendaele zou zeggen, maar laat die korte fietsbroek je niet tegenhouden om een echte flandrienne of een flandrien te worden.